شازده آقای کاتب ؛ نگاهی به زندگی هوشنگ گلشیری – ادبیات اصفهان
هوشنگ گلشیری بعد از صادق هدایت تأثیرگذارترین شخص در ادبیات داستانی معاصر ایران است. شکل‌گیری داستاننویسی مدرن، دِین زیادی به این نویسنده دارد، چرا که جزء اولین افرادی بود که تکنیک‌های ادبی مدرن را در آثار خود به‌کار می‌گرفت و توانست این مهارت را به نسل‌های بعد از خود هم انتقال بدهد.
تولد و مهاجرت به آبادان در کودکی
گلشیری ۲۵ اسفند سال ۱۳۱۶ در شهر اصفهان به دنیا آمد. خانواده‌اش ۵ سال بعد یعنی در سال ۱۳۲۱به‌خاطر موقعیت شغلی پدر به آبادان مهاجرت کردند. مدت زمان اقامت او در آبادان تا سال ۱۳۲۱ ادامه یافت و طبق گفته خودش، این ایام در شکل‌گیری جهت فکری و شخصیت او بسیار اثرگذار بوده. پدرش شغل بنایی داشت و در آن سال‌ها مناره‌های شرکت نفت را می‌ساخت.
بازگشت به اصفهان و تحصیل در رشته ادبیات فارسی
گلشیری در سال ۱۳۳۴ به اصفهان بازگشت و بعد از طی کردن تحصیلات متوسطه در سال ۱۳۳۸ وارد رشته ادبیات فارسی در دانشگاه اصفهان شد. کمی بعد با انجمن ادبی صائب در شهر اصفهان آشنا شد و این موضوع پیش از پیش او را به ادبیات علاقه‌مند کرد. او در انجمن صائب با خیلی از شخصیت‌های ادبی و سیاسی آشنا شد و به‌مرور وارد فعالیت‌های سیاسی نیز شد که همین امر باعث دستگیری‌اش در سال ۱۳۴۰ شد.
شازده آقای کاتب ؛ نگاهی به زندگی هوشنگ گلشیری – ادبیات اصفهان
شروع داستاننویسی با رمان شازده احتجاب
هوشنگ گلشیری در شهریور ۱۳۴۱ از زندان آزاد شد و در همین سال توانست از دانشگاه فارغ‌التحصیل شود. مدتی به سرودن شعر پرداخت اما به گفته خودش خیلی در شعر موفق نبود و تصمیم گرفت به داستاننویسی بپردازد. بالاخره در سال ۱۳۴۸ اولین و معروف‌ترین رمانش به اسم شازده احتجاب را منتشر کرد که به‌شدت مورد توجه منتقدین و اهالی قلم قرار گرفت.
شازده احتجاب رمانی انتقادی به وضعیت اجتماعی ایران در تغییر حکومت از قاجاریه به پهلوی بود. این اثر نگاهی نقادانه دارد بر تغییر شرایط ظالمانه‌ای که توسط مردم نبوده، بلکه توسط حکومت استبدادی جدید بوده. قصه این رمان، خاطراتی است از گذشته که در عرض چند دقیقه در ذهن شازده بیمار قبل از مرگش می‌گذرد. این اطلاعات را در طول ذکر خاطرات و روایت‌ها، در رفت و برگشت‌های زمانی متوجه می‌شویم.
از حلقه جُنگ اصفهان تا تشکیل کانون نویسندگان
بعد رهایی از زندان در سال۱۳۴۱، به همراه جوانان اهل قلم از کهنه‌سرایان جدا شدند و انجمنی جداگانه شکل دادند که بعدها به جُنگ اصفهان مشهور شد. گلشیری در این باره می‌گوید: «ما در انجمنِ تازه بر زمین می‌نشستیم و دایره‌وار و هر کس اثری یا تحقیقی را می‌خواند. رسم خواندن بر سر جمع و رودررو از کاری سخن گفتن، به‌خصوص تحمل شنیدن داستان، یادگار این دوره است». این نشست‌های ادبی به‌خاطر حساسیت‌های ساواک در خانه‌ها ادامه پیدا کرد و هسته اصلی جنگ اصفهان شد.
گلشیری و چند تن از یاران جنگ اصفهان، در سال ۱۳۴۶به‌همراه عده‌ای دیگر از اهل قلم در اعتراض به تشکیل کنگره‌ای فرمایشی از سوی حکومت وقت بیانیه‌ای امضا کردند و کانون نویسندگان ایران را در سال ۱۳۴۷ تأسیس کردند. فعالیت کانون در جهت تحقق آزادی قلم و دفاع از حقوق نویسندگان بود و گلشیری همواره از اعضای فعال آن به‌شمار می‌رفت.
شازده آقای کاتب ؛ نگاهی به زندگی هوشنگ گلشیری – ادبیات اصفهان
تشکیل سلسه کارگاه‌های داستاننویسی
یکی دیگر از اقدامات او تشکیل کارگاه‌های داستاننویسی برای نویسندگان نوپا بود که این کار را بزرگ‌ترین رسالت خود می‌دانست. او از سال ۱۳۶۲ تا پایان عمر خود جلسات داستاننویسی و نقد را به‌صورت هفتگی و مستمر ادامه داد. با تشکیل مجله کارنامه در آن سال‌ها این جلسات در دفتر مجله برگزار می‌شد.
برنامه‌های ادبی در شهرهای اروپا
هوشنگ گلشیری مسافرت‌های زیادی به خارج از ایران داشت. سال ۱۳۶۸ در اولین سفرش بعد از انقلاب برای سخنرانی و داستانخوانی به هلند و شهرهای مختلف انگستان و سوئد رفت. سال ۱۳۶۹ نیز برای شرکت در جلسات خانه فرهنگ‌‌های جهان در برلین به آلمان سفر کرد. طی این سفر در شهرهای مختلف آلمان، سوئد، دانمارک و فرانسه سخنرانی کرد و به داستانخوانی گرداخت. در سال ۱۳۷۶ به دعوت بنیاد هاینریش‌بل اقامتی ۹ ماهه در آلمان داشت در همین دوره نیز برای داستانخوانی و سخنرانی به شهرهای مختلف اروپا رفت و جایزه لیلیان هلمن، دشیل همت را دریافت کرد.
مهم‌ترین آثار هوشنگ گلشیری در زمینه ادبیات داستانی
هوشنگ گلشیری در مدت حیات خود بسیار پرکار بود و آثار ماندگاری در حوزه ادبیات داستانی از او به‌جا ماند که در این‌جا به برخی از آن‌ها اشاره می‌کنیم:
شازده آقای کاتب ؛ نگاهی به زندگی هوشنگ گلشیری – ادبیات اصفهان
مجموعه‌‌داستان کوتاه
- مثل همیشه سال ۱۳۴۷
- نمازخانه کوچک من سال ۱۳۵۴
- جُبّه‌خانه سال ۱۳۶۲
- پنج‌گنج سال ۱۳۶۸
- دست تاریک دست روشن ۱۳۷۴
- شاه سیاه‌پوشان
- حدیث ماهیگیر و دیو
رمان
- شازده احتجاب در سال ۱۳۴۸
- کریستین و کید در سال۱۳۵۰
- بره گمشده راعی در سال ۱۳۵۶
- در ولایت هوا، تفننی در طنز در سال ۱۳۷۰
- آینه‌های دردار در سال ۱۳۷۰
- جِن‌نامه در سال ۱۳۷۶
درگذشت هوشنگ گلشیری
استاد هوشنگ گلشیری به‌خاطر یک دوره بیماری که از پاییز سال ۱۳۷۸ شروع شده بود، در تاریخ ۱۶ خرداد ۱۳۷۹ در بیمارستان ایران‌مهر تهران از دنیا رفت. پیکر او در امامزاده طاهر مهرشهر کرج به خاک سپرده شد.
شازده آقای کاتب ؛ نگاهی به زندگی هوشنگ گلشیری – ادبیات اصفهان
