داستان کوتاه رو بیشتر بشناسیم – محمدجواد ابراهیم زاده ( رمان نویس ) ( طرح داستان )
مقدمه
تو دنیای امروز که فضای مجازی و شبکه‌های اجتماعی ذائقه محتوایی ما رو تغییر دادن، دیگه خیلی‌ها حوصله خوندن متن‌های طولانی رو ندارن و ترجیح میدن خیلی سریع و تیتروار یه نوشته‌ای رو بخونن و به انتها برسونن!
ادبیات داستانی هم از این قاعده مستثی نیست و خیلی‌ها دیگه حوصله خوندن رمان‌های طولانی رو ندارن و به‌جاش تا دلتون بخواد مطالعه داستان‌های کوتاه رونق گرفتن و طرفدار دارند.
به همین منظور تصمیم گرفتیم موضوع این مقاله رو به داستان کوتاه اختصاص بدیم و کمی از زیر و بم اون رو براتون واکاوی کنیم:
داستان کوتاه چیست؟
داستان کوتاه جوری نیست که بتونیم تعریف دقیقی از اون ارائه بدیم و تو یه چارچوب معینی محدودش کنیم. این گونه ادبی به‌قدری گسترده و متنوع شده که هیچ کس نمیتونه از اون تعریفی جامع و کامل بیان کنه؛ البته ما هم چنین ادعایی ندارم و صرفا به جمع‌بندی خودمون اکتفا می‌کنیم!
طبق جمع‌بندی ما داستان.کوتاه گونه‌ای از ادبیات داستانیه که نسبت به رمان و داستان بلند حجم خیلی کم‌تری داره و نویسنده تو اون تلاش می‌کنه تا برشی از زندگی یا قسمتی از حوادث و رویدادها رو بنویسه. اما تو رمان و داستان بلند به جنبه‌های مختلف زندگیِ یه شخصیت واحد یا چند شخصیت مختلف پرداخته میشه و خیلی از خصوصیات رفتاری، اخلاقی و زیربنای فکری اون مدنظر قرار می‌گیره.
تو داستان کوتاه به‌ندرت اتفاق میفته که دو شخصیتِ داستان تو اهمیت داشتن از حیث‌های مختلف با هم مساوی و برابر باشند. بیشتر داستان‌های کوتاه با رویدادی واحد که تو زندگی یک یا نهایتا دو شخص از شخصیت‌های داستان اتفاق میفته سر و کار دارند.
داستان کوتاه در جهان و ایران
داستان کوتاه رو بیشتر بشناسیم – محمدجواد ابراهیم زاده
داستان کوتاه در ابتدای قرن نوزدهم یک گونه ادبی نوپا و ناشناخته بود، اما کم‌کم به‌عنوان یکی از پرطرفدارترین فرم‌های ادبیات داستانی پا به قرن بیستم گذاشت.
یکی از علت‌های مهم رونق پیدا کردن داستان کوتاه تو اون برهه زمانی، اوج گرفتن نشریه‌ها و مجله‌ها تو قرن بیستم بود. این نشریه‌ها چون مردم رو عادت داده بودن به سریع خوندن و زود به انتها رسوندن مطالب با استفاده از تصاویر مختلف، نیاز زیادی به داستان کوتاه داشتند.
خلاصه به این ترتیب داستان کوتاه مخاطب‌های زیادی پیدا کرد و احتیاج به اون منجر به رشد کیفیش شد؛ تا جایی که به‌سرعت تکامل یافت و به‌شکل یک شاخه ادبی و هنری فراگیری در اومد.
اولین نویسنده‌ای که به‌صورت جدی به داستان کوتاه پرداخت، ادگار آلن پو بود که غیر از نوشتن داستان از حیث تئوری هم مطالبی در رابطه با اون نوشت و این گونه ادبی رو پیش از پیش مطرح کرد.
اگه بخوایم نویسنده‌های بزرگ داستان.کوتاه رو اسم ببریم، باید به گوگول، گی دوموپاسان، چخوف، کاترین منسفیلد، شرود اندرسن، اوهنری، ارنست همینگوی، کنراد، کیپلینگ و سالینجر هم اشاره کنیم. داستان کوتاه رو بیشتر بشناسیم – محمدجواد ابراهیم زاده
البته داستان کوتاه تو ایران سابقه چندانی نداره. اولین اثر، مجموعه «شش داستانِ کوتاهِ یکی بود یکی نبود» به قلم محمد علی جمال‌زاده هستش که تو سال ۱۳۰۰ شمسی منتشر شد. بعد از جمال‌زاده افرادی مثل صادق هدایت، بزرگ علوی، صادق چویک، جلال آل احمد داستان‌هایی نوشتند و به ارتقاء سطح داستان کوتاه تو ایران کمک شایانی کردند.
تعداد کلمات و صفحات داستان کوتاه
نمیشه به‌صورت قطعی در مورد تعداد کلمات و یا تعداد صفحات داستان کوتاه اظهار کرد، چون این قالب ادبی تو هر کشوری تفسیر خاص خودش رو داره و به‌تبع تعداد کلماتش هم متفاوته. مثلا بعضی از داستان‌های کوتاه تا ۳۰ و ۴۰ صفحه هم می‌رسند و بعضی هم بین ۵ تا ۱۵ صفحه هستند.
در مورد تعداد کلمات هم همین قضیه جریان داره؛ مثلا تو آمریکا یه داستان کوتاه میتونه بیش از ۱۰ هزار کلمه هم باشه، ولی تو انگلستان معمولا حدود ۵ هزار کلمه و در استرالیا ۳۵۰۰ کلمه است. تو کشور خودمون هم غالب داستان‌های کوتاه بین ۲۰۰۰ تا ۵۰۰۰ کلمه هستند و به‌ندرت به بالاتر از ۵۰۰۰ کلمه می‌رسند. دا
ستان کوتاه رو بیشتر بشناسیم – محمدجواد ابراهیم زاده
عناصر اصلی داستان کوتاه
داستان.کوتاه هم مثل سایر قالب‌های ادبی از عناصری تشکیل شده که در ادامه به مهم‌ترین اون‌ها اشاره می‌کنیم :
• طرح
طرح، شاکله داستان رو می‌سازه و ساختار کنش‌ها و رویداد داستانی رو طبق نظم به‌وسیله شخصیت پیش می‌بره. در واقع طرح، یعنی ترتیب و توالی حوادث بر طبق رابطه علیت. بنابراین منطق هر داستانی بر پایه علت و معلول حوادث و وقایع جلو میره.
• موضوع
موضوع، بذر اولیه‌ای هست که تو ذهن نویسنده کاشته میشه و رشد و شکل‌گیری داستان در گرو این بذره! اگه بخوایم یه جور دیگه براتون بگیم: موضوع، دقیقا چیزیه که داستان درباره اون نوشته میشه.
کشش و جذابیت موضوع داستان خیلی اهمیت داره و باید با نیاز و قدرت درک و تشخیص مخاطب متناسب باشه.
این تناسب باید جوری باشه که داستان رو برا مخاطب قابل پذیرش و منطقی جلوه بده و به سوالاتش درباره داستان پاسخ بده. یه موضوع خوب مثل اسکلتیه که اتفاقات و رویدادهای داستان به اون متصل هستند.
• درون‌مایه
درون‌مایه یا همون پیام داستان، فکر غالب تو داستانه که جهت فکری و جهان‌بینی نویسنده رو نسبت به محیط اطرافش نشون میده. در واقع درون مایه، فکر اصلیه هر داستانه که نکته مهمی رو درباره انسان و زندگیش بیان می‌کنه.
• شخصیت
شخصیت، همون اشخاص و قهرمانان‌های داستان هستند که به‌خاطر اهمیتی که تو ساختار و خلق داستان دارند از ارزش هنری زیادی برخوردارند.
شخصیت‌ها طبق بینشی که نویسنده از جهان و اجتماع داره، تشخص و تمیّز پیدا می‌کنند. شخصیت در جهان داستان ، فرد ساخته شده‌ای است که مثل اشخاص جهان حقیقی از ویژگی‌های مختلفی برخورداره و با اون ویژگی‌ها تو داستان ظاهر میشه.
• زاویه دید
زاویه دید یعنی روایت داستان از زاویه‌های مختلف که مشخص می‌کنه داستان از زبان چه کسی روایت میشه و راوی داستان کیه. زاویه دید نوع نگاه به شخصیت‌ها، حوادث و زمان و مکان تو داستانه که البته بهتره بگیم شیوه نقل روایته. این عنصر داستانی به پرسش‌هایی مثل «راوی کیه؟» و «داستان از منظر چه کسی بازگو میشه؟» جواب میده.
مطالبی که در رابطه با عناصر داستانی بیان کردیم، گلچینی از موارد زیادی بود که صرفا سعی کردیم چند تا از مهم‌هاشونو بیاریم؛ چون اگه می‌خواستیم تمام عناصر رو با تعریف‌هاشون بیاریم خودش نیاز به یه مقاله مجزا داشت!
تفاوت داستان کوتاه و رمان
داستان کوتاه و رمان با اینکه اشتراکات زیادی دارند، از جنبه‌های مختلفی هم با هم تفاوت دارند. برخی از تفاوت‌های مهم داستان کوتاه و رمان :
۱- طرح
طرحِ رمان در مقایسه با داستان کوتاه اتفاقات بیشتری رو می‌طلبه و به نویسنده اجازه میده تا پیچیدگی‌های مختلف طرح رو تو ذهنش بیاره؛ این بسطِ طرح تا جایی ادامه داره که میتونه طرح های فرعی رو هم پی‌ریزی کنه.
۲- تعداد شخصیت‌ها
تعداد شخصیت‌های یه رمان به‌مراتب از داستان.کوتاه بیشتره. اما نویسنده‌های داستان کوتاه معمولا یه شخصیت کامل رو می‌سازند و روی اون تمرکز می‌کنند و شخصیت های دیگه اهمیتی چندانی ندارند.
برخلاف داستان کوتاه، در رمان چندین شخصیت مختلف به‌صورت جدی و عمیق مورد نظر قرار می‌گیرند.
۳- تفاوت در حجم و ایجاز
یکی از مهم‌ترین تفاوت‌های رمان و داستان کوتاه، میزان حجم اون‌هاست. داستان.کوتاه نهایتا به ۳۰، ۴۰ صفحه می‌رسه. اما رمان به‌خاطر نوع روایت‌گری که داره، حجمش خیلی بیشتر از این حرف‌هاست.
از طرفی داستان کوتاه چون تو دل حادثه اتفاق می‌افته و اصطلاحا یک‌راست به سراغ حرف اصلی و لبّ مطلب میره، ایجاز و کوتاه‌نویسی یکی از بارزترین خصوصیاتش به‌حساب میاد. در مقابل رمان به‌آهستگی و با حوصله وارد جهان شخصیت و رویدادها میره و با رصد جزئیات پیش میره.
۴- زمان
داستان کوتاه، یه برشِ کوتاه زمانیه. روایت کوتاه تو یه زمان کوتاه باعث میشه تعداد شخصیت‌ها و تیپ‌ها زیاد نباشه.
نویسنده باید حواسش باشه که تو داستان کوتاه نباید از بدو زندگی تا آخر پیری شخصیت رو تو قالب داستان کوتاه بیاره و به اون بپردازه.
۵- شخصیت‌پردازی
تو هر رمان باید حتما بایستی از ابتدای کودکی، زندگی شخصیت یا شخصیت‌ها بازسازی بشه. یعنی رمان زمانی شروع میشه که شخصیت‌های داستانی تو موقعیت مکانی و زمانی خاصی متولد میشن.
به این ترتیب رمان، یه قسمت یا تمام دوره زندگی اون‌ها رو مقابل خواننده میذاره و چشم‌انداز وسیع و گسترده‌ای از زندگی شخصیت‌ها رو نشون میده. اما داستان کوتاه مثل پنجره‌ایه که به روی زندگی شخصیت یا شخصیت‌های محدود داستان برای زمان محدود و معینی باز میشه و به مخاطب فقط امکان میده که از این پنجره به چشم‌انداز رویدادها بنگره.
۶- مکان
گستره مکانی رویدادها تو رمان معمولاً بسیار متنوعه، در حالی که مکان تو داستان.کوتاه معمولاً به یک یا دو محل خاص محدود میشه.
۷- نحوه آغاز روایت
رمان معمولاً از نقطه صفری شروع میشه که رویدادهای بعدی بر طبق اون برای خواننده معنادار و قابل فهم میشه؛ اما داستان.کوتاه از میانه اتفاقات شروع میشه و مخاطب خودش باید اتفاقات پیرنگ رو در ترتیبی متفاوت با اون‌چه راوی روایت کرده، کنار هم قرار بده و معنادار کنه.
حرف پایانی داستان کوتاه رو بیشتر بشناسیم – محمدجواد ابراهیم زاده
این مقاله رو نوشتیم تا مخاطبین عزیزمون با داستان کوتاه، این گونه ادبی پرطرفدار بیشتر آشنا بشن. همین‌طور ممکنه کسایی هم پیدا بشن که علاقه به نویسندگی تو فضای داستان کوتاه داشته باشن و مطالب ما به‌دردشون بخوره.
فقط یه چیزی یادتون باشه، اون هم اینکه باغ استور به‌عنوان یه مرجع فعال تو زمینه نشر و حمایت از آثار ادبی، همواره کنار مخاطب‌هاشه؛ مخصوصا اون‌هایی که احساس می‌کنند کم‌کم باید نوشتنو شروع کنند.
۲ دیدگاه. ارسال دیدگاه جدید
تو حجم کم اما مطالب خوبی نوشتید. مرسی ازتون
لذت بردم از خوندنش